C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn |
'L acquis ed Schengen (da'l francéś acquis, partisìpi pasê dal vereb acquérir, tōr sù, tōr dèinter, ciapèr, per dìr quèl ch'è stê purtê a cà) 'l è 'n insèm ed lēś e 'd reghli, integrèdi in dal dirìt edl'Uniòun evropèa, ch'i vólen iutèr i pasàǵ ed persòuni dèinter in quèl ch'a s ciàma Spasi Schengen, secònda quèl che i soquànt diferèint Stêt edl'Evròpa i àpien sotascrìt in dla Convensiòun ed Schengen.[1][2]
Cl insèm 'd acòrdi chè, ciamê anca acòrdi ed Schengen i tóśn al só nòm dala sitadèina ed Schengen, indû i gniven sotascrìt, in dal Lusenbùrg, a metê strèda tra la Fransa e la Germàggna.
'L acquis al tōś dèinter:
Quèl ch'a s è vlû fèr, con chi acòrdi chè, 'l è stê ed tōr vìa chi contròl a 'l persòuni a 'l fruntéri che prìma i frenèven i pasàǵ da 'n Stêt a cl èter. I contròl, a s s è mis 'd acòrd ch'i s àpien da fèr sè ai cunfìn, mo però quī estèren a 'l stès Spasi Schengen. Da mêś ai acòrd tolt, a gh'è anc quī ch'a gh'è da tgnìr adrē ala criminalitê tùt i Paéś in colaborasiòun, psend la polisìa 'd un Stêt curr adrē a un delinquèint anca dedlà dala só Nasiòun, e psend druèr 'n ùnic database tgnû tut i Paéś insèm, al Sistéma 'd informasiòun ed Schengen (SIS).
Al tratê 'd Amsterdam, partî al prim ed maǵ dal 1999, 'l à tolt dèinter al sistéma Schengen in dl'Uniòun evropèa; con la deciśiòun 1999/435/CE dal Cunsìli edl'Uniòun evropèa, dal 20 ed maǵ 1999 dòunca è stê tolt'l elèinc di elemèint ch'i fan 'l acquis ed Schengen.[3]